Geçmişten geleceğe Hatay sarısı

Kanal İzmir Televizyonunda yaptığım Toprağın Teri programına geçen hafta iki değerli konuk aldım. Taa Hatay’ın Defne ilçesinden Skype ile katılan konuklarım Defne&Apollon İpekçilik Üretim Müdürü Emel Duman ve Hatay Gönüllüleri Konseyi Derneği Başkanı Tahir Dönmezer idi. Programda “Hatay sarısı” dedikleri ipeğin üretim süreçleri ile ilgili çok ilginç bilgileri paylaştılar. Hikaye kadın girişimci Emel Duman’ın 1996 yılında Defne&Apollon İpekçilik firmasını kurmasıyla başlıyor. Emel Hanım yok olmaya yüz tutmuş olan ve kelebeği öldürmeden ipek üretilebilen, barış ipeği adı verilen ipeği dünyaya tanıtmayı amaçlıyor.   Dutlar sağlıklı topraklarda yetiştirilmeli…   Hangi yollarla olursa olsun, ipek üretmenin birinci şartı kozaya ve dut ağaçlarına sahip olmak. Ancak dut ağaçlarının bulunduğu yer son derece önemli. Sağlıklı bir ipek üretiminde dut ağaçlarının bulunduğu yerin tarımsal ilaçlamanın yapılmadığı, yerleşim yerlerinden ve sanayi bölgesinden uzak olması gerekiyor. İşte Emel hanım böyle sağlıklı bir alanda üç bin adet ile kurduğu dut çiftliğini her yıl yeni fidan dikerek on beş bin ağaca ulaştırıyor.   Barış ipeği…   Dünyadaki ticari ipek üretiminin yüzde 99’u tırtıl kozasını ördükten sonra henüz pupa veya kelebekken canlı bir halde fırınlanıp öldürülerek yapılıyor. Bunun sebebi daha az işçilikle üretim yapılması ve ürünlerin daha gösterişli olması. Barış ipeği ise tamamen emeğe dayalı ve uzun süreçli bir üretim şekli. İpek böceğinin doğal yaşam döngüsüne müdahale edilmeden üretim söz konusu. Hayvan haklarına son derece uygun ve barış ipeğini tercih edenler bunu çok iyi biliyorlar.   Bununla ilgili olarak 2018 yılında Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi Öğretim Üyesi Dr. Berna İleri ve barış ipeğinin annesi Emel Duman ‘Tekstilde yeni bir yaklaşım; kelebeğe zarar vermeden ipek giymek’ adıyla bir proje başlatıyorlar. Yine bu projeye bağlı olarak Berna Hocayla yürütülen Peace Silk of Hatay (Hatay barış İpeği) projesi çeçevesinde Goethe Enstitüsü’nden Anna Weber, Jörn Fröhlihc, İzmir Ekonomi Üniversitesi Güzel Sanatlar ve Tasarım Bölümü’nden Prof. Dr. Elvan Özkavruk Adanır, Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi’nden Prof. Dr. Feza Can ve Araştırma Görevlisi Başak Ulaşlı ile görsel ve uygulamalı çalışmalar yapıyorlar.   Barış ipeği üretimi tüm hızıyla devam ederken on yıllık sarı koza arayışı 2019 Haziran’da yaşlı bir amcadan bulunan bir avuç Hatay Sarısı kozası ile son buluyor. Bulunan yumurtaları Nisan 2020 tarihinde kuluçkaya alıp yetiştirmeye başlıyorlar.   Ardından Hatay Sarısı ve Barış ipeği ile ilgili ar-ge çalışmalarını daha ileri bir boyuta taşımak için Ekodoku Sürdürülebilir Yaşam Kooperatifi kuruyorlar.   Endemik bir tür olan Hatay Sarısı Türkiye’de tescilli üç ırktan biri. Bugün dünyada ticari amaçlı yetiştirilen beyaz renkli koza polihibrit (M-Çin- N- Japon) üretimi dünya üretiminin yüzde 95 ini oluştururken, geriye kalan yüzde beşlik kısım ülkelerin kendine özgü yerel ipek böceği ırklarının kozalarından yapılıyor. Hatay Sarısı ipeği de bu az ve değerli ipek üretimi içerisinde yer alıyor.   Bakanlık ve yerel yönetimler desteklemeli…   Hatay sarısı Emel Hanım tarafından katma değeri yüksek bir ürün olarak tanımlanıyor. Gelecek vadeden bu ürünün geliştirilebilmesi için devletin ve yerel yönetimlerin ayni ve maddi katkılarına gereksinim var. Tarım ve Orman Bakanlığı, Hatay Büyükşehir ile Defne Belediyeleri gerekli destekleri veriyorlardır diye düşünüyorum.   Biz buradan yetkililere hatırlatalım da…     Prof. Dr. Harun Raşit Uysal Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Öğretim Üyesi e-mail;[email protected]